Oscar Keyser heeft sinds zijn aantreden als programmeur bij Studio/K al zoveel bijzondere filmavonden georganiseerd, vaak samen met zijn vader Gawie (filmcriticus bij De Groene Amsterdammer), dat de ‘K’ achter Studio inmiddels ook een beetje staat voor Keyser. Afgelopen maart zag ik er Mad Max: Fury Road in ‘chrome’, waarmee niet de browser, maar een indringende, zilveren kleurstelling werd bedoeld. Ook herinner ik me een verkleurde 35mm-kopie van Easy Rider, eind mei 2018 afgespeeld op een projector die Keyser jr. bij Rialto van zolder had mogen slepen. Nerveus doch charmant hield Oscar een introductiepraatje, en als het beeld tijdens de film weer eens op zwart sprong, praatte zijn vader de tijd vol, het publiek er steeds weer op wijzend dat ze getuige waren een zeer, zeer bijzondere gebeurtenis. Dat was ook zo.
Bijna wekelijks staat bij Studio/K een obscure titel op het programma. Ook als je het een en ander van de filmgeschiedenis denkt te weten, valt in het leuke studententheater in Amsterdam-Oost veel te ontdekken. Het nieuwste een-tweetje van Keyser & Keyser heet het Filmfestival van Goden en Mensen: de oudheid op het witte doek. Vijf films met lezingen en Q&A’s, verspreid over de woensdag- en zaterdagavonden van november. Behalve Studio/K en De Groene staat ook het Nederlands Klassiek Verbond op het affiche, een vereniging die de mensheid wil enthousiasmeren voor de klassieke oudheid. Een slimme samenwerking, hoogst subsidiabel lijkt me; een cultureel mes dat in potentie aan twee kanten door de filmgeschiedenis snijdt en de contemporaine cultuurconsument de toch wat stoffige oudheid kan opdienen in een jeuïg jasje.
De uitwerking is, de avond dat ik er ben, al te menselijk. Op het programma staat het Italiaanse Vaghe stelle dell’orsa van Luchino Visconti uit 1965, ook wel (on)bekend onder de titel Sandra, of Sandra of a Thousand Delights. Om de echo’s van het verhaal over Orestes in de film toe te lichten, is classicus Christiaan Caspers present, leraar aan het Murmellius Gymnasium in Alkmaar. Hij geeft voor de film een schoolse powerpointpresentatie met plaatjes van schilderijen en achter bulletpoints didactische vragen als: ‘Hoeveel kun je weglaten en toch hetzelfde verhaal vertellen?’ Daar valt mijn mond wel een beetje van open. Bij Studio/K werken louter studenten, die toch als geen ander zullen weten dat een powerpointpresentatie vermoedelijk slaapverwekkend zal zijn. Was dit het best mogelijke idee? Kennen jullie niemand die, ik noem maar wat, met wat youtubefragmenten en illustraties een geinig, vlot filmpje in elkaar kan monteren om deze tragedie uit te leggen?
Het verhaal van Orestes, voor wie het niet weten: na tien jaar oorlog in Troje, waar, zo legt classicus Caspers uit, ‘een hele hoop onverkwikkelijke dingen gebeurden’, komt vadertje Agamemnon eindelijk weer thuis, waar hem nog meer onverkwikkelijkheden te wachten staan. Hij wordt vermoord door zijn vrouw en haar minnaar, waarna hun zoon Orestes weer wraak neemt op zijn moeder. Einde – al volgt eerst nog een rechtszaak, van goden en mensen.
Visconti’s Sandra kent een aantal overeenkomsten met deze tragedie. Een echtpaar – hij Amerikaans, zij (Claudia Cardinale) Italiaans – reist van Genève naar haar ouderlijk huis in Italië, een plek waar ook onverkwikkelijke dingen gebeurd zijn: vader is gedeporteerd door de nazi’s, moeder gek geworden, stiefvader geen lieverdje, en Sandra (Cardinale) heeft een incestueus verleden met haar broertje. Als zij hem daarmee confronteert, pleegt hij zelfmoord. De film eindigt met de onthulling van een borstbeeld voor de overleden vader.
‘Het komt maar heel zelden voor dat Sandra of a Thousand Delights op groot doek vertoond wordt’, vertelt Keyser sr. voorafgaande aan de film. Tijdens de film begrijp ik steeds beter waarom. Sandra is een zwart-witfilm met te veel dialoog, en door de snel door het beeld flitsende Engelse ondertitels is het allemaal moeilijk te volgen. Het spannendste zijn de borsten van Cardinale, die nogal los in haar jurk hangen en er ieder moment uit dreigen uit te floepen. De montagesequentie na de openingsscène is overigens prachtig: de rit naar Italië wordt getoond met beelden die vanaf de voorkant van een auto zijn opgenomen. Je zweeft door Genève, langs grazige bergen en over bruggen, en belandt met het rijdende paar in Volterra, nabij Pisa.
‘Dat moet een heel mooi gesprek worden’, zei Gawie Keyser voorafgaande aan de film over de Q&A tussen hem en Caspers na afloop. Voor en tijdens het gesprek verlaten veel mensen de zaal, en dat begrijp ik wel: het is al laat, het was een middellange zit, de parallellen met het verhaal van Orestes worden bovendien onbevredigend uitgelegd en de publieksparticipatie gaat stroef. Keyser stelt dat de manier waarop Visconti Cardinale gefilmd heeft een ‘eerbetoon’ aan haar is, waarop ik weleens een feministischer criticus zou willen horen reageren. Ook benadrukt hij opnieuw hoe bijzonder deze voorstelling is geweest: ‘Wij hebben vanavond Sandra herontdekt’. Ik geniet vaak van de obscure films die bij Studio/Keyser te ontdekken zijn, maar van deze kun je je afvragen of hij wel herontdekt diende te worden, alle echo’s van de oudheid ten spijt. En als je het dan doet, maak er dan ook echt iets goddelijks van.
Geschreven voor Cineville, zie hier.