Een week geleden mailde B. Wiener de Volkskrant over de kop ‘Gecancelde talkshow Jimmy Kimmel vandaag weer terug op de Amerikaanse televisie’. Het ging haar om dat ‘weer terug’. ‘Mijns inziens is dat meestal dubbelop. Wat vindt u?’
Goede vraag. Ze lijkt gelijk te hebben: ‘terug op televisie’ en ‘weer op televisie’ hadden hier beide volstaan. Toch klinkt ‘weer terug’ ook vertrouwd, denk bijvoorbeeld aan Tolkiens De hobbit – Daarheen en weer terug. Hoe zit dat?
Vraag je het Google – waar dit onderzoek aanvangt – dan krijg je een bevestigend antwoord. De twee zouden hetzelfde betekenen, ‘wat leidt tot overtolligheid’, aldus het AI-overzicht. ‘Wanneer je beide gebruikt, zeg je in feite dat iets opnieuw terug is, wat overbodig is, omdat het terug-zijn op zichzelf al een herhaling is.’ Zit wat in.
Van de bronnen die Google gebruikt, noemt er evenwel slechts één de combinatie ‘weer terug’ expliciet, namelijk Is dat goed Nederlands? Het taaladviesboek van de jaren veertig en vijftig van Charivarius, pseudoniem van wijlen Gerard Nolst Trenité. Die schreef: ‘De strijd tegen de pleonasmen is dus de eerste taak van den schrijver. Begin met de eenvoudigste, grofste en gebruikelijkste te verbannen: weer terug keren, nader bevestigen, toekomstplannen (…) enz. enz.’
‘Weer terug’ was voor hem dus pleonasme nummer 1, maar van hedendaagse naslagwerken oogst hij weinig bijval. Volgens Van Dale betekenen ‘weer’ en ‘terug’ dan wel hetzelfde, maar ‘weer terug’ staat niet als pleonasme te boek en komt zelfs in vele voorbeeldzinnen voor. Bij ‘omweg’ staat bijvoorbeeld ‘zo kwam hij via, langs een omweg weer op het uitgangspunt van zijn betoog terug’. Taaladvies geeft, om uit te leggen wat een bijzin is, het voorbeeld ‘Ik heb gehoord dat hij weer terug is’. En bij Onze Taal vind je de combinatie ook terug.
Wiener schrijft dat ze ‘vele voorbeelden (…) kan aandragen’. Dat de combinatie ook te vinden is in Van Dale en bij de taaladviesdiensten, duidt erop dat ze ondanks haar pleonastische karakter stevig is ingeburgerd. ‘Weer terug’ is dus wel dubbelop maar niet per se fout.
In krantenkop of nieuwsbericht misstaat het overigens niet om een van de twee te schrappen. Korter is immers vaak beter. Daarbij kunnen journalisten de woorden van Charivarius indachtig zijn: ‘Bij het overlezen van uw opstel zult gij u herhaaldelijk betrappen op pleonasmen die u bij het schrijven ontsnapt zijn, en glimlachend – want het is vermakelijk werk – schrapt gij het overtollige. Met voldoening ziet gij dan hoeveel frisser, sterker en pittiger uw stijl wordt.’
Geschreven voor de Volkskrant