“In maanlicht zijn zwarte jochies blauw, dus ik noem jou Blue,” zei een oud Cubaans vrouwtje ooit tegen drugsdealer Juan, die het op zijn beurt vertelt aan de jonge Chiron, hoofdpersoon van de meesterlijke nieuwe film Moonlight. Maar wat Moonlight laat zien is dat zwarte jochies in zonlicht toch vooral zwart zijn, en wat dat in de Verenigde Staten betekent.
Begin januari zag ik Moonlight in de Village East Cinema in New York, zo’n klassiek filmhuis met een enorme luifel waarop de nu draaiende filmtitels staan. Na de film deed ik boodschappen bij de Whole Foods, naar eigen zeggen “Amerika’s Gezondste Supermarkt”. Gezonde boodschappen doen is teringduur in New York, maar wat me bij Whole Foods vooral opviel was dat alle klanten wit waren en alle medewerkers zwart. En in de broodhoek zei de zwarte bakker “How may I help you, boss?” tegen me. Boss!
Het is maar een anekdote, maar het illustreert een fenomeen dat niet nieuw is: zwarte Amerikanen zijn een zwaar benadeelde bevolkingsgroep. Dat was de afgelopen maanden opnieuw te zien in de briljante documentaires 13th en OJ: Made in America, die je echt moet kijken als je iets meer van Amerika wil begrijpen. Ook in Nederland wordt zwart vaak achtergesteld op wit, zie bijvoorbeeld Wit is ook een kleur van Sunny Bergman, maar de vernedering van het zwarte lichaam is in de VS, zoals zoveel dingen daar, groter en extremer.
Het vernieuwende in Moonlight speelt zich af op de voorgrond: in drie hoofdstukken vertelt de film het verhaal van Chiron, die niet alleen zwart maar ook homoseksueel is. Hij groeit op in de arme wijk Liberty City in Miami, in het zuiden van Florida, waar trouwens ook regisseur Barry Jenkins en schrijver Tarell Alvin McCraney vandaan komen.
Als kind wordt Chiron, bijnaam ‘Little’, gepest. Juan – een niet-stereotypisch personage, goedlachs en zorgzaam, maar ook getergd en angstig, briljant gespeeld door Mahershala Ali – neemt hem onder zijn hoede. “Op een gegeven moment moet je zelf bepalen wie je wil zijn,” zegt hij tegen Little nadat hij hem heeft leren zwemmen, in een magische, Terrence Malick-achtige scène. Juan verkoopt echter ook de crack die Chirons alleenstaande moeder gebruikt, een conflict dat hem zichtbaar verscheurt.
Rond zijn zestiende wordt Chiron nog steeds gepest. Juan is inmiddels dood en zijn moeder ernstig verslaafd. Hij ontdekt zijn seksualiteit met zijn vriend Kevin en neemt wraak op zijn pesters, waarvoor hij de gevangenis ingaat.
Tien jaar later is hij uiterlijk getransformeerd tot gangster, gemodelleerd naar zijn voorbeeld Juan. “Ik heb mezelf opnieuw opgebouwd, hard gemaakt,” zegt hij. Zijn gevoelens verstopt hij achter spieren en gouden tanden; het zelf bepalen wie hij wil zijn is nog niet echt gelukt, wat triest is. Hij dealt drugs en noemt zich nu ‘Black’, de bijnaam die Kevin hem ooit gaf.
Veel van de kracht van de film zit in dit laatste deel, vooral in het contrast tussen Black als gangster – een stereotype betekenis van “black” – en de geknakte Chiron die hij van binnen meedraagt. Waar Black gevaar en kracht uitstraalt, waartoe we graag afstand bewaren, empathiseren we met Chiron omdat we zijn gevoelens en zijn pijn kennen. Dat is een belangrijke reden om de film te gaan kijken: je verplaatst je in iemand die ogenschijnlijk anders is, en voelt de pijn van zijn worsteling. (Al zal ik als witte heteroseksuele dertiger ook veel niet inzien, maar het is een begin.)
Veel van de tragiek van Moonlight speelt op de achtergrond. Armoede, drugs, geweld – het zijn de deplorabele omstandigheden van het ‘zwarte leven’ in Liberty City in de jaren tachtig en negentig, die de naam van het stadsdeel wrang ironisch maken. Er zijn geen winnaars, alleen verliezers. Op straat en op school heerst het recht van de sterkste, voor ‘zwakke’ masculiniteit is geen plaats, veilige thuishavens zijn er amper. En er is niet bepaald ruimte om zelf te bepalen wie je wil zijn.
Moonlight is een briljant coming-of-age-verhaal, en tegelijkertijd een sociaal-realistisch portret van een vernederde bevolkingsgroep. Als laatste nog een dikke SO naar de fotografie en de muziek, die erg goed zijn. Ga die film zien.
Geschreven voor i-D, zie hier.