Op dinsdag 12 december 2017 komt de VICE-documentaire Zondagskinderen uit, een kritische film over de Pinksterkerk. De Pinksterkerk is een steenrijke protestantse radicale geloofsgemeenschap die in de twintigste eeuw vanuit de VS is overgewaaid naar Nederland. Waar de gereformeerden in zwarte kousen sombere psalmen neuriën, dansen de pinksterspringers op gitaarmuziek. Jezus is geen lijk aan een kruis, maar een knuffelbeer die je daadwerkelijk in je kunt voelen, en waar je dan high van wordt.
Karsten de Vreugd (38) maakte zich op zijn 25e los van de kerk, en pitchte vorig jaar bij VICExIDFA succesvol het idee om daar een film over te maken. Samen met VICE-host Gwen Pol trok hij het land in om voor- en tegenstanders te spreken. Ze zaten bijvoorbeeld met jongeren in een kring in iemands achtertuin. “Vind je het goed als wij anders gewoon lekker voor je gaan bidden?” vraagt voorganger Daniël van 21 aan Gwen. Daarna: “Vind je het oké als we onze handen op je leggen? Ja? Tof.” Later in de film ‘geneest’ Daniël een arme man van begin veertig in een rolstoel, en spreekt hij ‘in tongen’ – waarbij God via zijn mond woorden uitspreekt die voor vrijwel iedereen onverstaanbaar zijn.
Ik sprak met filmmaker Karsten de Vreugd over geloof, filmmaken, en of zijn ouders nu denken dat hij naar de hel gaat.
Hoi Karsten. Waarom zat jij vroeger bij de Pinksterbeweging?
Karsten de Vreugd: Mijn ouders zaten daarbij, dus ik ben erin opgegroeid. In de vakantie gingen wij niet naar een camping, maar smokkelden we bijbels naar Afrika, en vertelden we mensen in Marokko over Jezus. Dat was toen streng verboden. Of we stonden op de Dam in Amsterdam mensen te evangeliseren met toneelspel en gitaarmuziek.
Tot welke leeftijd deed je dat?
Tot mijn zeventiende, toen heb ik even afstand genomen van de kerk. Op mijn twintigste ben ik getrouwd met een gelovig meisje en weer terug naar de kerk gegaan. Dat was voor mijn ouders een geschenk van God. Ik was theatraal en bijdehand, dus ik werd al snel bandleider en jeugdspreker. Op mijn 25e begon ik te twijfelen of ik wel getrouwd wilde zijn, want we hadden zo vaak ruzie. En in de kerk was geen ruimte voor kritische vragen. Vanaf ongeveer je twintigste ga je toch vragen stellen over je leven en de wereld.
Wat voor vragen?
Is er een god of niet? Is homo zijn een zonde? Is seks voor het huwelijk slecht? Dat ik vragen stelde werd niet gewaardeerd. Geloof staat of valt met instemming. Zodra je kritisch bent word je stilgehouden of eruit gezet. En ik ging ook nog eens scheiden. Ik wist niet hoe ik met haar verder moest leven en vertelde dat aan de kerkleiding. Ze zeiden dat ik absoluut niet mocht scheiden, want dan zouden ze me overdragen aan Satan, me uit de kerk zetten, hun geestelijke mantel van me afhalen, en dan zou ik naar de hel gaan.
De hel bestond echt, in jouw belevingswereld.
Ja, toen wel. Maar door dit proces is dat wel snel veranderd. Gelovigen zijn ook maar een soort padvinders met zelfverzonnen badges, ontdekte ik. Scheiden was de eerste keuze die ik ooit maakte op basis van mijn eigen gedachten. Daarvoor was ik afhankelijk van anderen en van Gods stem. Dat is wat je leert: liefde, genade en erkenning zijn te vinden in God en de kerk, niet in jezelf. Daar worstel ik soms nog steeds mee.
Geldt dat niet voor heel veel mensen?
Jawel, maar als je van kinds af aan hoort dat iemand een marteldood is gestorven omdat jij een slecht, zondig mens bent, en dat je seksuele gevoelens zondig zijn en dat je nooit je eigen instinct kan vertrouwen, dat is echt een fucked-up manier om te worden opgevoed.
Hoe reageerden je ouders op je scheiding?
Mijn pa is een zoon van gescheiden ouders, met alle trauma’s van dien, dus dat maakte het extra zwaar. Mijn moeder was ruimdenkender. Ik ben altijd eigenwijs geweest, en heb voor de scheiding vaak met mijn ouders gepraat over mijn gevoelens. Ik ben ook niet zomaar bij mijn vrouw weggegaan, we hebben dik een jaar in therapie gezeten. Dit was mijn eerste lange relatie, en toen het uitging dacht ik: het zou zonde zijn als ik deze fouten opnieuw maak, met een ander. Later heb ik die fouten uiteraard toch weer opnieuw gemaakt.
Heb je nog contact met je ouders?
Jawel, en het is niet negatief, maar ook niet hecht. Er is een breuk, waar we het niet vaak over hebben. Ik neem ze nog steeds dingen kwalijk, ondanks dat ik nu 38 ben. Als we praten over de kerk of het geloof, dan wordt het snel grimmig. Mensen lopen dan weg bij het kerstdiner, dat werk.
Geloven je ouders dat je naar de hel gaat?
Dat moet je hun vragen. Ik denk dat ze geloven dat ik me vroeg of laat weer tot God zal keren, of dat ik Hem stiekem nooit heb losgelaten.
Op welke leeftijd begon je met films maken?
Op mijn 25e, toen ik wegging bij de kerk. Eerst wilde ik acteren. Ik heb auditie gedaan op de toneelschool, maar daar vonden ze me te oud. Belachelijk. Toen heb ik De Trap gedaan, een theaterschool in Amsterdam. Met vallen en opstaan heb ik geacteerd in theater en films, maar ik kon niet mijn draai vinden. Toen dacht ik: ik ga regisseren.
Waarom?
Ik ben een verhalenmaker en ik schrijf graag, maar puur schrijven vind ik te eentonig. Ik wilde het combineren met filmmaken. Ik begon met fictie [Route du Soleil met o.a. Tim Haars] en later kwam een vriend naar me toe met een idee voor een documentaire. Toen heb ik Well Fed gemaakt. Zondagskinderen is mijn tweede documentaire.
Ben je voor deze documentaire op de een of andere manier gesteund door partijen die tegen de Pinksterbeweging zijn?
Nee. Voor mijn pitch bij VICExIDFA heb ik een productiebudget van 25 duizend euro gekregen, dus alleen al in dat opzicht is het een totaal onafhankelijke film. Dat bedrag is trouwens wat het officieel heeft gekost, maar er zijn mensen bij VICE die er veel extra uren in gestoken hebben, want er ging van alles mis.
Zoals?
Een van mijn vrienden zou een verhaal vertellen over hoe je uit de kerk stapt, maar hij zegde af met de reden dat hij toch geen tijd had. Zijn pa is een van de grote leiders bij de Pinksterkerk, dus ik vermoed dat zijn omgeving gezegd heeft dat hij het niet moest doen. Ik heb dat gelukkig kunnen ondervangen met een ander personage. Verder dacht ik dat veel kerken hun deuren zouden openstellen voor deze film, zo van ‘wat leuk dat VICE geïnteresseerd is in ons’, maar dat was naïef. Ze zullen geweten hebben dat ik uit de kerk kom, en gedacht dat ik er geen positief verhaal van zou maken. Hoewel ik juist wel neutraal probeerde te zijn.
Een van je hoofdpersonages, Daniël van 21, heeft alles opgegeven om God te dienen. Hij kan zelfs mensen genezen via Facebook Messenger, zegt hij. Wat vind je daarvan?
Ik was exact zo, dus ik heb veel sympathie voor hem. Het is niet mijn bedoeling om hem als gek neer te zetten. Ik dacht vroeger: als het allemaal waar is, als God bestaat en doden kan laten leven, let’s do it. Later ben ik erachter gekomen dat het niet waar is.
Maar Daniël denkt van wel.
Ja, en hij gaat er helemaal voor. Ik had dat ook. Ik paste niet op het hbo, ik was een einzelgänger, een kunstenaar die nog niet had ontdekt dat hij kunstenaar was. Daniël is net zo. Hij kan pianospelen, een beetje zingen, en heeft charisma. Dat soort types worden snel omhoog gestuwd in de kerk, want die moeten leidinggeven. Ik was op mijn twintigste ook op dat punt. Ik deed een opleiding in Amsterdam, van mijn eigen geld, om te leren hoe je in een postmoderne samenleving mensen kan vertellen over God en Jezus en waarom het allemaal waar is. Maar het is niet waar.
Gaat Daniël daar ook nog achter komen?
Hij vindt zijn weg wel, hij is pas 21. Dat hij zogenaamd mensen geneest, komt voort uit de oprechte intentie om mensen te helpen. Het is niet kwaad bedoeld, en het staat iedereen vrij om daar ‘nee’ tegen te zeggen als hij het aanbiedt. Er zijn ook mensen die via mindfulness van hun hoofdpijn afkomen, daar zit niet zo’n groot verschil tussen. Waar ik wel tegen ageer zijn de organisaties die misbruik maken van dit soort goedwillende lui. Als ik daar een spaak tussen de wielen kan steken, dan doe ik dat graag.
Je kunt op straat best ‘nee’ zeggen tegen iemand als Daniël, maar als hij straks kinderen krijgt dan voedt hij ze misschien net zo op zoals jouw ouders jou.
Ja, en dan heb je dertig jaar nodig om je daarvan los te maken. Ik zou mijn kinderen dus niet zo opvoeden. Ik hoop dat Daniël een verlichting doormaakt. Gek genoeg zijn we dan weer terug bij de Bijbel: Jezus moest ook sterven voordat hij weer kon opstaan. Wat dat betreft is dat verhaal nog steeds waar. Dat zit overigens ook in veel andere verhalen. Ik gun Daniël dat hij leert dat hij alles al in zichzelf heeft, en ik gun hem een opleiding en een gezonde emotionele verhouding tot andere mensen. Binnen de Pinksterkerk is dat heel moeilijk, is mijn ervaring. Het geloof predikt vrijheid, maar ik heb die vrijheid pas gevonden toen ik religie losliet. Dat gun ik hem ook: vrijheid vinden in zichzelf.
Ik schreef dit interview voor VICE, zie hier. Foto door David Meulenbeld.