in Taal

Ruimtevaartjargon tot je er sterretjes bij ziet

Maandag werd de lancering van een Amerikaans ruimteschip op het laatste moment afgeblazen. Tijdens het aftellen bleek men aan Houston ‘We have a problem’ te moeten mededelen. De raket bleef aan de grond, maar in de berichtgeving erover werden bijzondere termen de ruimte in geslingerd. Welke sprongen eruit?

Het Nasa-ruimtevaartprogramma Artemis is ruim vijftig jaar na dato de opvolger van Apollo (1961-1972), en de capsule die de ruimte zal bevaren heet Orion, drie namen uit de Griekse mythologie (respectievelijk tweelingzus, tweelingbroer en kortstondig liefje van tweelingzus). Orion krijgt in het hemelruim steun van de European Service Module (ESM), gebouwd door Esa, de Europese organisatie voor ruimteonderzoek. De ESM is een ‘cilindervormige module onder de Orion-capsule, die de astronauten voorziet van water, lucht, stroom, bijsturing en voortstuwing’, aldus NRC.

Veel ging mis bij de poging de eerste Artemis-raket te lanceren: blikseminslag, lekkage en een potentiële scheur in de intertank, waarin een deel van de avionica huist (dat is luchtvaartelektronica; avion is Frans voor vliegmachine). Uiteindelijk weerhield een defect aan motor 3 van de hoofdtrap de SLS-raket (Space Launch System) ervan de atmosfeer te verlaten.

De hoofdtrap is niet de ladder waarmee de ruimtevaarders hun schip betreden. Een trap is een onderdeel dat tijdens de vlucht kan worden losgekoppeld. Al naar gelang de hoeveelheid trappen spreekt men van tweetraps-, drietraps- en meertrapsraketten. Het buiten de dampkring brengen van het ruimteschip gebeurt met booster-stuwraketten. Nabij de maan maakt de Orion-ESM-capsule een duikvlucht om in het gravitatieveld van onze bijplaneet te geraken en zo de koers te wijzigen, een methode die gravity assist heet.

Volkskrant-redacteur George van Hal, die de berichtgeving over Artemis voor zijn rekening neemt, is overigens spaarzaam met jargon. Waarom? ‘Om ervoor te zorgen dat het begrijpelijk blijft. Jargon is voor veel lezers een afhaakmoment.’ Een mooi woord, dat ook in de context van ruimtestations gebruikt zou kunnen worden. Bij NRC richt men zich blijkbaar op een publiek dat niet snel sterretjes ziet bij astronautische termen. In die krant waren behalve gravity assist de termen mission control, flight readiness review, flyby en andere Engelse woorden te lezen.

Twee keer eerder stond de Artemis 1 op lanceerplatform 39B van het Kennedy Space Center in Florida, voor zogenoemde wet dress rehearsals (‘natte generale repetities’). Daarbij wordt de raket gevuld met brandstof, om te testen of alles werkt. Het bouwen van de raket gebeurde aldaar in de VAB, het Vertical Assembly Building.

Zaterdag probeert Nasa opnieuw de raket te lanceren. Dat werkwoord komt van het Franse lancer, dat weer van het Laatlatijnse lanceare afstamt, dat ‘de lans hanteren’ betekent. Mannelijke ruimtevaarders hanteren de lans uiteraard ook. Zo plaste kosmonaut Joeri Gagarin in 1961 tegen het linkerachterwiel van de bus die hem naar de Vostok 1 vervoerde. Sindsdien doen andere kosmonauten hem dat na, om bijgelovige redenen. Amerikaanse astronauten (in Rusland heten ze kosmonauten, in Amerika astronauten, in China taikonauten) schijnen voor vertrek net zo lang te klaverjassen tot de commandant verliest. Aangezien de Artemis 1 onbemenst is, zal dat zaterdag geen vertraging opleveren.

Geschreven voor de Volkskrant, zie hier.