Sinds 2021 stuurt Volkskrant-lezer Jan Willems in oktober steevast een e-mail naar de krant om zijn weerstand te uiten tegen wat hij ‘het verkeerd gebruik van het woord stroom’ noemt. Gezien het aantal uitroeptekens in zijn berichten bezorgt de kwestie hem duidelijk spanning. Die pogen we bij dezen weg te nemen.
In een notendop komt zijn bezwaar erop neer dat ‘stroom’ en ‘elektriciteit’ geen synoniemen zouden zijn, terwijl in deze krant dikwijls wordt geschreven over bijvoorbeeld ‘stroomuitval’ als het over een storing op het elektriciteitsnet gaat, zoals laatst in Cuba na orkaan Ian.
‘Elke keer worden stroom en elektriciteit als één genoemd’, schrijft hij, ‘en dat is hetzelfde als beweren dat verleden tijd en tegenwoordige tijd hetzelfde zijn. Of beter: kilo’s en liters. Het zijn verschillende eenheden! Het is appels met peren vergelijken, of beter, beweren dat een klokhuis hetzelfde is als een appel.’ Het is sympathiek dat hij de kwestie in eerste instantie aan ons taalloket probeert uit te leggen door het met de vervoeging van werkwoorden te vergelijken. Maar heeft hij ook gelijk?
Terug naar het natuurkundelokaal van de middelbare school. Elektriciteit bestaat uit de onderdelen spanning en stroom. Stroom is de hoeveelheid elektrische lading die ergens doorheen stroomt (vandaar de naam), bijvoorbeeld door een stroomdraad. Spanning is de kracht waarmee de stroom door die draad wordt geduwd. De eenheid van stroom is ampère, de eenheid van spanning is volt. Stroom is dus slechts het halve verhaal van elektriciteit.
Maar is er plots geen elektriciteit meer, dan spreken we in het Nederlands vaak toch van stroomuitval, en laten we spanning achterwege. Misschien is het hele verhaal van elektriciteit te ingewikkeld gebleken, en is het kortste woord een pars pro toto geworden, een vorm van metonymie die letterlijk ‘het deel voor het geheel’ betekent. Van Dale geeft als betekenis van ‘stroom’ namelijk ook ‘elektriciteit’. Een zaak of persoon die elektrische energie verbruikt, wordt ook wel een ‘stroomafnemer’ genoemd. Een elektriciteitscentrale is een ‘stroomcentrale’. Ook waar spanning wordt bedoeld, gebruikt men soms stroom (‘onder stroom staan’).
Willems en anderen die spanning voelen bij het gebruik van woorden als ‘stroomuitval’ wanneer er ergens geen elektriciteit is, kunnen het beste diep inademen, langzaam uitblazen en hun weerstand laten varen. Het zeggen of schrijven van ‘stroom’ wanneer ‘elektriciteit’ wordt bedoeld, mag gewoon. De eenheid van weerstand is overigens ohm.
Geschreven voor de Volkskrant